سامان زمانزاده

اما درست قبل از بازی دوستانه برابر سوییس -که پنجمین بازی ملی مخلوفی به حساب میآمد- اخبار عجیبی در پاریس به گوش رسید. مخلوفی در این بازی به میدان نخواهد رفت. همینطور «مصطفی زیتونی» ستون اصلی پل نیکلاس در خط دفاعی تیم ملی. زیرا مخلوفی، زیتونی و هفت بازیکن دیگر لیگ که همگی متولد الجزایر بودند این کشور را از راه سوییس به مقصد تونس ترک کرده بودند. جایی که قرار بود به تیم تازه تأسیس و عجیبی بپیوندند که قرار بود نماینده «جبهه آزادیبخش ملی» باشد. نماینده الجزایر آزاد.

جبهه آزادیبخش ملی Front Libération Nationale )FLN) چهار سال پیش از آن تاریخ، در سال ۱۹۵۴ در سوییس تشکیل شده بود. در حالی که برگزاری جامجهانی در این کشور کمک زیادی کرد تا مبارزین الجزایری بتوانند بدون جلب توجه بین دوقاره رفت و آمد کنند. ایجاد این جبهه مهمترین گام در تلاش برای استقلال بود. استقلال الجزایر از استعمار طولانی فرانسه. جبهه آزادی بخش چند سال اول را صرف این کرد که تمام احزاب و نیروهای خواهان استقلال، با گرایشهای مختلف را گردهم آورد و حول مبارزه برای شکست دادن استعمار متشکل کند. پس از آن، نگاه سران مبارزه به حوزههای محبوب و بانفوذ گسترش یافت. و چه چیزی محبوب تر از فوتبال؟

در آن زمان در سرزمین الجزایر یک میلیون نفر اروپایی زندگی میکردند که عملا کنترل کشور و حدود ۱۱ میلیون آفریقایی تبار عمدتا مسلمان ساکن الجزایر را در دست داشتند. فوتبال توسط همین اروپاییها در سالهای ابتدایی قرن بیستم به الجزایر برده و پس از چند دهه محبوبترین ورزش کشور شد. پس از آن در طول سالها خصوصا از دهه ۱۹۳۰ به بعد فوتبال تبدیل به سلاح مخفی مردم الجزایر در برابر استعمار شد.

بسیاری از باشگاهها در نام و نشانه (لوگو) باشگاه، اسامی و نامهای اسلامی به کار میبردند. مانند  Mouloudia CA که در سال ۱۹۲۱ پایهگذاری شد و علیرغم اخطار حکومت مبنی بر قطع کمکهزینهها حاضر نشد تظاهر نمادهای اسلامی را متوقف کند.

در حالی که احزاب سیاسی در الجزایر تحت استعمار زیر شدیدترین قوانین نظارتی مجبور بودند در همه زمینهها به شدت محافظهکار باشند، فوتبال فضایی بازتر و امنتر برای فعالیت مدنی گروههای مبارز ضداستعمار فراهم میکرد. جای تعجب نبود که بیشتر باشگاهها سبز یا قرمز میپوشیدند. رنگهایی که نماد و پرچم استقلالطلبان بود.

اما این فضای «بازتر» اصلا به این معنی نبود که از کنترل و نظارت در فوتبال اصلا خبری نیست. از سال ۱۹۲۸ حکومت محلی با دستور دولت فرانسه محدودیتهایی برای تیمها وضع کرد. حمل نمادهای سیاسی توسط بازیکنان و تماشاگران اکیدا ممنوع شد، به باشگاهها هشدار داده شد که هرگونه رابطه با گروههای شورشی عواقب وخیمی خواهد داشت و از همه مهمتر اینکه تمام تیمها موظف شدند در ترکیبشان حداقل از سه بازیکن اروپایی استفاده کنند (این تعداد در سال ۱۹۳۵ به ۵ بازیکن افزایش یافت). عجیب نبود که این بازیکنان تحمیلی محبوبیتی در بین هواداران نداشته باشند، و حتی گاه باعث شعلهور شدن اختلاف روی سکوها میشدند.

داستان فوتبال و ناسیونالیسم و مبارزات ضداستعماری در الجزایر نقاط تلاقی جذابی نیز دارد. برای مثال احمد بن بلا نخستین رییسجمهور الجزایر پس از استقلال این کشور بازیکن تیم مارسی بود و در پیروزی معروف ۹-۰ این تیم برابر آنتیبس در سال ۱۹۴۰ به میدان رفته بود.

در سال ۱۹۴۵ وقتی دولت محلی«فرحت عباس» در «ستیف» واقع در شرق الجزایر اعلام استقلال کرد، فرانسه به سرعت نیروی عظیمی تدارک دید و برای سرکوب این شورش به الجزایر فرستاد. شورش بیرحمانه سرکوب شد و بین ۲۰ تا ۳۰ هزار نفر از مردم الجزایر کشته شدند. دولت فرانسه بعد از این سرکوب برای آرام کردن اوضاع دست به اقداماتی زد. اینکه مردم الجزایر را شهروند فرانسه برشمرد و به آنها حق رأی داد. دیگر اینکه از باشگاههای فوتبال الجزایر دعوت کرد در جام حذفی فرانسه شرکت کنند. مبارزان الجزایر این را نیز به عنوان فرصتی دیگر برشمردند و به خوبی از آن استفاده کردند. در حدود یک دهه پس از اتخاذ این تصمیم، و پس از شکلگیری FLN  یکی از تیمهایی که از الجزایر در جام حذفی سال ۱۹۵۷ شرکت کرد تیم «الایبار» بود که پیوندهای عمیقی با هسته اولیه بنیانگذاران جبهه آزادییخش داشت. این تیم در عین ناباوری در مرحله یک هشتم نهایی «رن» فرانسه را شکست داد و حذف کرد. تیمی که فصل پیش از آن به فینال جام یوفا رسیده بود. الایبار در مرحله بعدی مقابل لیل شکست خورد و حذف شد. در فینال همان سال، «علی چکل» فرماندار ضداستقلال الجزایری توسط «محمد بن صدوق» از اعضای جبهه آزادیبخش در استادیوم ترور شد. در حالی که مشغول تماشای بازی فینال بود.

FLN در همان سال تصمیم مهم دیگری گرفت. اینکه از طریق رابطهایش در فرانسه با بازیکنان برجسته الجزایری شاغل در این کشور تماس بگیرد و آنها را به ترک فرانسه و پیوستن به جنبش ترغیب کند. البته فوتبالیستها قرار نبود اسلحه به دست بگیرند. آنها همچنان به فوتبال ادامه میدادند، اما نه برای فرانسه، که برای جنبش آزادی بخش ملی.

آنها از طریق «محمد بومزرق» از اعضای قدیمی جنبش که قبلا در والنسیا و بوردو فوتبال بازی کرده بود و همینطور «مختار عریبی» از مربیان باشگاهی فرانسه مذاکره با بازیکنان را آغاز کردند. اولین بازیکنی که دعوت FLN را پذیرفت «عبدالعزیز بن طیفور» بازیکن موناکو بود که در جام جهانی ۱۹۵۴ برای تیم ملی فرانسه به میدان رفته بود. پس از او «عبدالرحمان عبریر» دروازهبان المپیک مارسی جذب شد.

بازیکنانی که این دعوت را میپذیرفتند در واقع دست به بازی خطرناکی زده بودند. ماجرا فراتر از رها کردن دستمزد بالای باشگاههای لیگ و گاه خانواده و دوستانشان در شهرهای بزرگ فرانسه بود. بلکه ممکن بود عواقب سنگینتری در انتظارشان باشد. برای مثال مخلوفی که ترک تیم ملی از سوی او خشم مقامات ورزشی و سیاسی را برانگیخت، هنوز دوران خدمت وظیفه را نگذرانده و قرار بود با حضور در تیم ارتشهای فرانسه معادل دوران آموزش نظامیاش را طی کند. او به جرم فرار از خدمت به ده سال تبعید محکوم شد. البته که او تبعید خودخواسته را انتخاب کرده بود و مقامات فرانسوی به او دسترسی نداشتند. او به تونس رفت تا بازیکن الجزایر آزاد باشد، در حالی که میتوانست با تیم ملی فرانسه به جام جهانی برود.

در آوریل ۱۹۵۸ کمی مانده به آغاز جامجهانی سوئد، ماجرا چنان بالاگرفت که روزنامه اکیپ سرمقاله خود را به این موضوع اختصاص داد:

«نه نفر از ۵۳ الجزایری شاغل در لیگ دسته اول فرانسه ناپدید شدهاند، در میانشان نام بازیکنان تیم ملی نیز دیده میشود»

هدف جنبش پس از مخلوفی کسی نبود جز مصطفی زیتونی. او که با نمایش درخشان در موناکو و تیم ملی فرانسه از رئال مادرید افسانهای دهه ۵۰ پیشنهاد داشت، به بومزرق گفت پس از بازی در جامجهانی در این مورد تصمیم خواهد گرفت. اما بومزرق اصرار کرد که ترک تیم ملی قبل از جامجهانی تأثیری چندبرابر خواهد گذاشت و اینکه حالا باید تصمیم بگیرد که میخواهد در تاریخ مبارزات ملتش ماندگار شود یا خیر. زیتونی تصمیمش را گرفت و با ترک تیم ملی فرانسه و گذشتن از پیشنهاد رئالمادرید به تونس رفت تا او هم به تیم جبهه آزادیبخش که به «یازده مرد برای استقلال» معروف شده بود بپیوندد. پس از آن بازیکنان دیگر نیز کمکم به تیم پیوستند. دو نفر هم در حین تلاش برای ترک فرانسه و سفر به تونس دستگیر و به یک سال زندان محکوم شدند.

نکته مهم در ماهیت تیم، این بود که بازیکنان تأکید داشتند «ضدفرانسه» نیستند و پیوندهای خود را با هواداران و همبازیان سابق حفظ کردند. شاهد این مدعا کارت پستالی است که بازیکنان تیم ملی فرانسه پس از صعود به نیمهنهایی جام جهانی برای زیتونی فرستادند و امضای تمام بازیکنان تیم پای آن است. آنها خواهان استقلال الجزایر بودند نه دشمنی با مردم فرانسه که وطن دومشان محسوب میشد.

تیم FLN  جایی در مسابقات رسمی فیفا نداشت اما کشورهای زیادی حاضر بودند میزبان آنها برای برگزاری مسابقه دوستانه باشند. فدراسیون فوتبال فرانسه در نامهای خشمگین به فیفا، خواستار تعلیق و محرومیت تمام تیمهای ملی شد که با تیم جنبش بازی برگزار میکنند. فیفا به یکی دو کشور از جمله تونس که تا آن زمان با این تیم مسابقه داده بودند نامه زد و هشدار داد، اما به زودی تعداد این مسابقات به حدی رسید که برای فیفا عملا اعمال محرومیت غیرممکن شد. کشورهای زیادی از شرق اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه با تیم FLN مسابقه دادند. در تمام این بازیها تیم الجزایر با پرچم و سرود ملی این کشور بازی میکرد.

جالب اینکه نتایج مسابقات این تیم هم خیرهکننده بود. از جمله پیروزی ۶-۱ برابر یوگسلاوی، برد هشت بر صفر مقابل مراکش و پیروزی برابر چکسلواکی قدرتمند. آنها حتی یک بار در مسیر بازگشت از ویتنام شمالی (کشوری که تازه از استعمار فرانسه آزاد شده بود) در آلمان غربی توقف کردند و به سرعت مقدمات برگزاری یک مسابقه فراهم شد. اما دخالت فیفا و هشدار سراسیمه دولت فرانسه به آلمان، باعث شد لغو آن شد.

علیرغم تاکید فوتبالیستهای FLN بر صلح و دوستی و پرهیز از دشمنی، شاخه نظامی FLN درگیر یک جنگ تمام عیار و خونین با ارتش فرانسه و نیروهای محلی هوادار استعمار بود. شهرهای بزرگ الجزایر هر روز شاهد درگیری چریکها و نیروهای شبه نظامی وابسته به جنبش آزادیبخش با پلیس، و نیروهای نظامی فرانسوی بود. در این میان هرازگاهی قلب سرزمین اصلی نیز هدف حمله قرار میگرفت. FLN به طور همزمان در جبهههای مختلف میجنگید. نظامی، سیاسی و البته ورزشی.

به نظر میرسید ملت الجزایر به هیچ عنوان قصد ندارد تا رسیدن به استقلال دست از جنگ بکشد. بالاخره در سال ۱۹۵۹ و با بازگشت شارلدوگل به ریاست جمهوری فرانسه اوضاع کمی تغییر کرد و در مسیر مذاکره صلح قرار گرفت. مذاکراتی که سرانجام در سال ۱۹۶۲ و با اعلام استقلال کامل الجزایر، به یکی از آخرین، خونینترین، و طولانیترین مبارزات ضداستعماری تاریخ پایان داد.

پس از اعلام استقلال، برخی از بازیکنان تیم جنبش آزادییخش بازنشسته شدند، بعضی به تیمهای باشگاهی در الجزایر پیوستند و چندنفر نیز به فرانسه بازگشتند. از جمله رشید مخلوفی که تصمیم گرفت دوباره پس از چهار سال به باشگاهش یعنی سنتاتین برگردد. بازگشتی که با احساسات دوگانه در میان هواداران همراه بود. آنها که گرایش به ناسیونالیسم داشتند از او متنفر بودند، اما سوسیالیستهای شهر در حد یک قهرمان او را ستایش میکردند. منتها او تصمیم داشت احترام همه هواداران را دوباره به دست آورد و برای اینکار تمام تلاشش را به کار گرفت. سنت اتین با درخشش او در سال ۱۹۶۴ به دومین قهرمانی فرانسه رسید. افتخاری که دوبار دیگر با حضور او در سالهای ۱۹۶۷ و ۶۸ تکرار شد. آخرین بازی او برای سنتاتین فینال جامحذفی فرانسه در سال ۱۹۶۸ بود که با دوگل او و پیروزی ۲-۱  سنت اتین به پایان رسید. وداعی باشکوه و پر از افتخار با باشگاه. حالا دیگر همه او را دوست داشتند و این قدرت فوتبال بود. مدال قهرمانی این مسابقات را شارلدوگل به بازیکنان تیم برنده اهدا کرد.

مخلوفی در سالهای پس از استقلال ۱۱ بار برای تیم ملی الجزایر به میدان رفت و پس از بازنشستگی به مربیگری در باشگاهها و تیم ملی الجزایر پرداخت. در سال ۱۹۸۲ او کمک مربی تیم ملی در جامجهانی بود. جایی که آنها با گل مشهور «بلومی» آلمان غربی را شکست دادند اما به دلیل تبانی معروف آلمان و اتریش در دور اول به ناحق حذف شدند.

بازیکنان تیم جنبش آزادی بخش در نظر مردم الجزایر قهرمانان ملی هستند. بازیکنانی که از شهرت و ثروت و رفاه و حتی امنیت خود گذشتند تا به مبارزه ملتشان در راه استقلال بپیوندند.

در میان آنها رشید مخلوفی به دلیل خدماتش به فوتبال الجزایر و همچنین درخشش در فوتبال باشگاهی فرانسه، جایگاه ویژهای دارد.