جام‌جهانی فوتبال اولین بار در سال ۱۹۳۰ برگزار شد، زمانی که فیفا (نهاد حاکم بر فوتبال جهان) تصمیم گرفت یک تورنمنت بین‌المللی برای فوتبال مردان را در دوره ریاست «ژول ریمه» بر فیفا برگزار کند. در دوره افتتاحیه تنها ۱۳ تیم از سوی سازمان برای رقابت دعوت شدند. از آن زمان، جام‌جهانی دائماً فرمت خود را تغییر و گسترش داد تا سرانجام به تورنمنت فعلی ۳۲ تیمی رسید که در فرآیند مقدماتی دو ساله، شامل بیش از ۲۰۰ تیم از سراسر جهان می‌شود.
فوتبال بین‌المللی قبل از سال ۱۹۳۰
اولین مسابقه رسمی بین‌المللی فوتبال در سال ۱۸۷۲ بین دو تیم اسکاتلند و انگلیس در گلاسگو انجام شد. هرچند در آن مرحله کمتر کسی در خارج از بریتانیای کبیر فوتبال بازی می‌کرد. در پایان قرن نوزدهم، بازی‌هایی که به عنوان «قهرمانی جهانی فوتبال» در نظر گرفته می‌شدند، در واقع دیدارهایی بین باشگاه‌های پیشروی انگلیسی و اسکاتلندی بودند، مثل بازی سال ۱۸۷۵ بین ساندرلند و هارت‌آف‌میدلوثیان، که ساندرلند برنده شد. فوتبال در قرن بیستم در سراسر جهان جا افتاد و اتحادیه‌های ملی فوتبال تاسیس شدند. اولین بازی رسمی بین‌المللی خارج از بریتانیا بین اروگوئه و آرژانتین در مونته‌ویدئو در جولای ۱۹۰۲ برگزار شد.
فدراسیون بین‌المللی فوتبال «فیفا» در تاریخ ۲۲ مِی ۱۹۰۴ در پاریس تأسیس شد؛ متشکل از اتحادیه‌های فوتبال فرانسه، بلژیک، دانمارک، هلند، اسپانیا، سوئد و سوئیس. و آلمان هم متعهد شد که به آن‌ها بپیوندد. فوتبال کم کم محبوب‌تر شد و در رقابتهای المپیک تابستانی ۱۹۰۰ و ۱۹۰۴ و همچنین بازی‌های بین‌المللی ۱۹۰۶ انجام می‌شد، و سپس در بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۰۸ به یک رقابت رسمی المپیک تحت نظارت رسمی فیفا تبدیل شد.
با ادامه مسابقات المپیک فقط بین تیم‌های آماتور، مسابقاتی که تیم‌های حرفه‌ای نیز در آن شرکت می‌کردند ظاهر شدند. تورنمنت Torneo Internazionale Stampa Sportiva که در سال ۱۹۰۸ در تورین برگزار شد، یکی از اولین‌ها بود و همان سال «سِر توماس لیپتون» جام «سِر توماس لیپتون» را سازماندهی کرد که آن هم در تورین برگزار شد. هر دو تورنمنت بین باشگاه‌های انفرادی (نه تیم‌های ملی) برگزار شد که هر کدام نماینده یک کشور بودند. به همین دلیل واقعاً هیچ کدام از این دو تورنمنت پیشروی مستقیم جام‌جهانی نبودند، اما با این وجود گاهی اوقات جام توماس لیپتون به عنوان اولین جام‌جهانی توصیف می‌شود.
فیفا در سال ۱۹۱۴ موافقت کرد که مسابقات المپیک را به عنوان «قهرمانی جهانی فوتبال برای آماتورها» به رسمیت بشناسد، و مسئولیت سازماندهی این رویداد را بر عهده گرفت. و به این ترتیب راه برای اولین رقابت بین قاره‌ای جهان در مسابقات المپیک تابستانی ۱۹۲۰، که بلژیک قهرمانش شد، باز شد. اروگوئه در سالهای ۱۹۲۴ و ۱۹۲۸ قهرمان این مسابقات شد.
شروع جام‌جهانی
فیفا در سال ۱۹۳۰ تصمیم گرفت که مسابقات بین‌المللی خودش را برگزار کند. بازی‌های المپیک سال ۱۹۳۲ که در لس‌آنجلس برگزار شد، برنامه‌ای برای گنجاندن فوتبال نداشت زیرا این ورزش در ایالات متحده محبوب نبود. فیفا و IOC نیز در مورد وضعیت بازیکنان آماتور اختلاف نظر داشتند و بنابراین فوتبال از بازی‌ها حذف شد. به این ترتیب، رئیس فیفا «ژول ریمه» اقدام به سازماندهی مسابقات جام‌جهانی کرد. با توجه به اینکه اروگوئه دو بار قهرمان رسمی جهان شده بود و به دلیل جشن صدمین سالگرد استقلال آن‌ها در سال ۱۹۳۰، فیفا اروگوئه را به عنوان کشور میزبان معرفی کرد. اتحادیه‌های ملی کشورهای منتخب برای اعزام تیم دعوت شدند اما سفر به اروگوئه برای تیم‌های اروپایی سفری طولانی و پرهزینه بود. هیچ تیم اروپایی تا دو ماه قبل از شروع مسابقات متعهد به اعزام تیم نشد. ریمه در نهایت کشورهای بلژیک، فرانسه، رومانی، مجارستان و یوگسلاوی را برای سفر متقاعد کرد. در مجموع ۱۳ کشور شرکت کردند؛ ۷ کشور از آمریکای جنوبی، ۴ کشور اروپایی و ۲ کشور از آمریکای شمالی.
دو بازی اول جام‌جهانی به طور همزمان برگزار شد و فرانسه و ایالات متحده به ترتیب ۴-۱ مکزیک و ۳-۰ بلژیک را شکست دادند. اولین گل تاریخ جام‌جهانی توسط «لوسین لوران» فرانسوی به ثمر رسید. چهار روز بعد، اولین هت‌تریک جام‌جهانی توسط «برت پاتناد» از ایالات متحده در پیروزی ۳-۰ آمریکایی‌ها مقابل پاراگوئه به دست آمد. در فینال، اروگوئه تیم ملی آرژانتین را با نتیجه ۴–۲ در مقابل جمعیتی متشکل از ۹۳۰۰۰ نفر در مونته‌ویدئو شکست داد تا به اولین کشوری تبدیل شود که جام‌جهانی را برده است.
جام‌جهانی ۱۹۳۴ به میزبانی ایتالیا، اولین جام‌جهانی بود که شامل مرحله انتخابی شد. ۱۶ تیم به مسابقات راه یافتند و این تعداد تا گسترش مسابقات نهایی جام‌جهانی در سال ۱۹۸۲ حفظ شد. اروگوئه که دارنده عنوان از سال ۱۹۳۰ بود، هنوز از حضور ضعیف اروپا در جام‌جهانی ۱۹۳۰ ناراحت بود و به همین دلیل جام‌جهانی ۱۹۳۴ را تحریم کرد. بولیوی و پاراگوئه نیز غایب بودند و این موضوع به آرژانتین و برزیل اجازه داد تا بدون انجام هیچ بازی انتخابی به تورنمنت ایتالیا صعود کنند. مصر اولین تیم آفریقایی بود که در مسابقات شرکت کرد، اما در دور اول مغلوب مجارستان شد. ایتالیا قهرمان این تورنمنت شد و اولین تیم اروپایی شد که قهرمانی جام‌جهانی را به‌دست می‌آورد.
مسابقات جام‌جهانی ۱۹۳۸ در مقابل حیرت بسیاری از مردم آمریکای جنوبی، بار دیگر در اروپا و در کشور فرانسه برگزار شد و اروگوئه و آرژانتین این جام را تحریم کردند. برای اولین بار به دارندگان عنوان قهرمانی و کشور میزبان صلاحیت ورود به تورنمنت به صورت خودکار و بدون نیاز به گذراندن دور انتخابی داده شد.
اتریش بعد از بازی پلی‌آف مقابل لتونی رسماً به جام‌جهانی راه یافت اما به دلیل «آنشلوس» در آوریل ۱۹۳۸ (واقعه‌ای که طی آن دولت فدرال اتریش به آلمان نازی پیوست شد) تیم ملی اتریش کنار رفت و چند بازیکن اتریشی به تیم آلمان اضافه شدند. به انگلیس پیشنهاد شد که جای اتریش را بگیرد اما آن‌ها نپذیرفتند. به این ترتیب در این دوره ۱۵ کشور به رقابت پرداختند. فرانسه میزبان بود و برای اولین بار کشور میزبان به قهرمانی نرسید. ایتالیا مجدداً با شکست دادن مجارستان در فینال قهرمانی را از آن خود کرد.
«ارنست ویلیموفسکی»، مهاجم لهستانی، اولین بازیکنی شد که در یک بازی جام‌جهانی چهار گل به ثمر می‌رساند (در جریان باخت ۶–۵ لهستان مقابل برزیل). بعدها بازیکنان دیگری رکورد برابر با او به‌دست آوردند، اما ۵۶ سال بعد در جام‌جهانی ۱۹۹۴ این رکورد شکسته شد.
جام‌جهانی ۱۹۴۲
جام‌جهانی فوتبال قرار بود در سال ۱۹۴۲ برگزار شود. آلمان رسماً در بیست‌وسومین کنگره فیفا در ۱۳ آگوست ۱۹۳۶ در برلین درخواست میزبانی جام‌جهانی ۱۹۴۲ را داده بود. برزیل هم در ژوئن ۱۹۳۹ برای میزبانی مسابقات درخواست داد. آغاز خصومت‌های کشورهای اروپایی در سپتامبر ۱۹۳۹ باعث شد تا قبل از انتخاب کشور میزبان، برنامه‌های جام جهانی ۱۹۴۲ لغو شود و مسابقات فیفا برگزار نشد.
فیفا در طول جنگ جهانی دوم تلاش کرد تا خود را سرپا نگه دارد، ولی هیچ منبع مالی یا پرسنلی نداشت تا برای یک تورنمنت در زمان صلح بعد از پایان یافتن خصومت‌ها برنامه‌ریزی کند. هنگامی که جنگ در سال ۱۹۴۵ پایان یافت، واضح بود که فیفا امیدی ندارد تا در عرض یک سال برای جام‌جهانی ۱۹۴۶ برنامه بریزد. در واقع، اولین نشست فیفا در تاریخ ۱ جولای ۱۹۴۶ برگزار شد (تقریباً همان زمانی که جام جهانی ۱۹۴۶ طبق روال نرمال می‌توانست برگزار شود)، و زمانی که فیفا برای جام‌جهانی ۱۹۴۹ برنامه‌ریزی کرد هیچ کشوری میزبان نمی‌شد. تورنمنت بین‌المللی مهم در سال ۱۹۴۶ مسابقات قهرمانی آمریکای جنوبی بود که در آن آرژانتین در ۱۰ فوریه ۱۹۴۶ برزیل را ۲-۰ شکست داد.
سالهای پس از جنگ
دهه ۱۹۵۰
مسابقات با جام‌جهانی ۱۹۵۰ برزیل از سر گرفته شد و برای اولین بار شرکت‌کنندگان بریتانیایی در آن حضور داشتند. تیم‌های بریتانیایی در سال ۱۹۲۰ از فیفا خارج شدند؛ تا حدی به دلیل عدم تمایل به بازی با کشورهایی که با آن‌ها درگیر جنگ بودند و تا حدی به دلیل اعتراض به نفوذ خارجی در فوتبال. اما در سال ۱۹۴۶ پس از دعوت فیفا مجدداً به آن پیوستند. هرچند مشارکت انگلیسی‌ها موفقیت‌آمیز نبود. انگلیسی‌ها نتوانستند به دور گروهی نهایی در کارزاری که شامل باخت غافلگیرکننده ۱–۰ به ایالات متحده بود، راه یابند.
اروگوئه (قهرمان اولین دوره جام‌جهانی در سال ۱۹۳۰) که دو جام‌جهانی قبلی را تحریم کرده بود، به این رقابت برگشت. کشورهای اروپای شرقی (مانند مجارستان، اتحاد جماهیر شوروی و چکسلواکی) به دلایل سیاسی، وارد نشدند. ایتالیا مدافع عنوان قهرمانی علیرغم فاجعه هوایی سوپرگا در سال ۱۹۴۹ که به موجب آن کل تیم گراند تورینو (که بسیاری از آن‌ها بازیکنان تیم ملی بودند) کشته شدند، به مسابقات وارد شد.
جام‌جهانی ۱۹۵۰ تنها تورنمنتی بود که به دور نهایی نرسید و در آن، دو مرحله گروهی جایگزین دور حذفی شد. در حقیقت آخرین بازی مرحله دوم گروهی گاهی به عنوان «فینال» شناخته می‌شود، و صدرنشین جدول رده‌بندی، قهرمان خواهد بود. اروگوئه با نتیجه نهایی ۲–۱ (این بازی بعدها به نام ماراکانازو شناخته شد) مقابل برزیل میزبان، شگفتی‌ساز شد و برای دومین بار قهرمان شد. این بازی همچنین رکورد بیشترین تماشاگر در هر مسابقه ورزشی را داشت: در حدود ۲۰۰۰۰۰ نفر.
جام‌جهانی ۱۹۵۴ که در سوئیس برگزار شد، اولین تورنمنتی بود که از تلویزیون پخش شد. اتحاد جماهیر شوروی به دلیل عملکرد بد در المپیک تابستانی ۱۹۵۲، شرکت نکرد. اسکاتلند برای اولین بار به تورنمت راه یافت، اما نتوانست هیچ پیروزی‌ای کسب کند و بعد از مرحله گروهی از رقابت‌ها خارج شد.
این تورنمنت تعدادی رکورد گلزنی در تمام دوران‌ها را به نام خود ثبت کرد، از جمله بالاترین میانگین گل در هر بازی و تیمی که بیشترین گل را به ثمر رسانده (مجارستان)، و بیشترین گل در یک مسابقه (پیروزی ۷–۵ اتریش در مرحله یک‌چهارم نهایی مقابل سوئیس). آلمان غربی قهرمان شد و مجارستان (قهرمان المپیک) را با نتیجه ۳-۲ در فینال شکست داد. در حقیقت نتیجه ۲-۰ را جبران کرد و به پیروزی رسید، «هلموت ران» گل برتری را به ثمر رساند. این مسابقه در آلمان به «معجزه بِرن» معروف است.
برزیل قهرمان جام‌جهانی ۱۹۵۸ به میزبانی سوئد شد و اولین تیمی بود که جام قهرمانی جهان را در خارج از قاره خود بالای سر می‌برد (تا به امروز فقط ۴ تیم این کار را انجام داده‌اند: برزیل در ۱۹۵۸، ۱۹۷۰، ۱۹۹۴ و ۲۰۰۲، آرژانتین در سال ۱۹۸۶، اسپانیا در سال ۲۰۱۰ و آلمان در سال ۲۰۱۴).
اتحاد جماهیر شوروی این بار (بیشتر به دلیل پیروزی در ملبورن ۱۹۵۶) شرکت کرد. برای اولین بار و البته تنها بار تمام ۴ تیم بریتانیایی به جام‌جهانی راه پیدا کردند. ولز توانست از موقعیتش در بخش آفریقا/آسیا استفاده کند، جایی که اسرائیل به دلیل کنار رفتن دیگر تیم‌ها بدون حتی یک بازی انتخابی مجوز ورود به تورنمنت را به‌دست آورد. این امر باعث شد فیفا قانونی تصویب کند مبنی بر اینکه جواز حضور در تورنمنت بدون بازی در دور انتخابی مجاز نیست (علیرغم اینکه اجازه داده بود این اتفاق در سالهای قبلی جام بیافتد). بنابراین به اسرائیل دستور داده شد تا با یکی از تیم‌هایی که در گروه‌های دیگر رتبه دوم را کسب کرده بودند، بازی کند. ولز موفق شد که اسرائیل را دو بار با نتیجه ۲-۰ در سال ۱۹۵۸ شکست دهد. این اولین و تنها باری بود که یک کشور پس از حذف از مرحله انتخابی، موفق به ورود به جام‌جهانی شد.
این دوره از تاریخ شاهد حضور «پله» افسانه‌ای هم بود، که در فینال دو بار گلزنی کرد. «ژوست فونتین» هم با ۱۳ گل بهترین گلزن تورنمنت شد و رکورد گلزنی او در یک دوره هنوز هم شکسته نشده است.
دهه ۱۹۶۰
شیلی میزبان جام‌جهانی ۱۹۶۲ بود. دو سال قبل از مسابقات، بزرگترین زلزله جهان به بزرگی ۹.۵ ریشتر در شیلی رخ داد و مسئولان را به بازسازی زیرساخت‌ها واداشت. رقابت‌ها شروع شد اما دو تن از بهترین بازیکنان در وضعیت بدی قرار داشتند؛ پله در بازی دوم گروهی برزیل مقابل چکسلواکی مصدوم شد. همچنین، «لِو یاشین» دروازه‌بان اتحاد جماهیر شوروی عملکرد ضعیفی از خود نشان داد، از جمله در باخت ۲-۱ به شیلی، که باعث شد میزبان مقام سوم را به‌دست آورد.
این تورنمنت همچنین با تاکتیک‌های بیش از حد دفاعی و اغلب خشونت‌آمیز تیم‌ها خدشه‌دار شد. این جو مسموم با آنچه به عنوان «نبرد سانتیاگو» در بازی بین ایتالیا و شیلی شناخته می‌شود، به اوج رسید که در آن شیلی با نتیجه ۲-۰ پیروز شد. قبل از بازی، دو روزنامه‌نگار ایتالیایی مطالب تند و تیزی در مورد کشور میزبان نوشتند. در حین مسابقه، بازیکنان هر دو طرف به طور عمدی تلاش کردند تا به حریف آسیب برسانند، اما تنها دو بازیکن از ایتالیا توسط «کن استون» داور انگلیسی اخراج شدند. در پایان بازی هم تیم ایتالیا نیاز به حفاظت پلیس داشت تا بتواند ورزشگاه را در امنیت ترک کند.
برزیل در فینال این تورنمنت در غیاب پله چکسلواکی را با نتیجه ۳-۱ شکست داد و برای دومین بار متوالی جام ژول ریمه را بالای سر برد.
«مارکوس کول» کلمبیایی برای اولین و تنها بار در تاریخ جام‌جهانی با گلزنی مستقیم از روی نقطه کرنر (که در آمریکای لاتین گل المپیک نامیده می‌شود) در مقابل دروازه‌بان افسانه‌ای شوروی «لو یاشین»، تاریخ‌ساز شد.
در جام‌جهانی ۱۹۶۶ به میزبانی انگلیس، بازاریابی شکل گرفت و این تورنمنت برای اولین بار دارای نماد و لوگوی رسمی بود. جام در آستانه مسابقات به سرقت رفت اما یک هفته بعد توسط سگی به نام «پیکلس» پیدا شد. آفریقای جنوبی به دلیل نقض منشور ضد تبعیض (آپارتاید) محروم شد. این محرومیت تا سال ۱۹۹۲ به قوت خود باقی ماند و سرانجام فدراسیون فوتبال آفریقای جنوبی توسط فیفا پذیرفته شد. در دور انتخابی این مسابقات کشورهای آفریقایی تصمیم گرفتند در اعتراض به اینکه تنها یک مکان در تورنمنت از سوی فیفا برای مناطق آسیا، اقیانوسیه و آفریقا اختصاص داده شده، از این مسابقات کنار بکشند، و درگیری‌هایی ایجاد شد.
کره شمالی که به عنوان تنها تیم از این منطقه وارد تورنمنت شد، اولین تیم آسیایی شد که به یک‌چهارم نهایی رسید و ایتالیا را در طول مسیر حذف کرد. انگلیس برنده مسابقات شد، اگرچه ژائو هاولانژ (رئیس سابق فیفا از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۸) ادعا کرد که جام‌های جهانی ۱۹۶۶ و ۱۹۷۴ اینطور فیکس شده بودند تا به ترتیب انگلیس و آلمان برنده شوند.
«جف هرست» اولین و تنها بازیکنی شد که تا به امروز در فینال جام‌جهانی هت‌تریک کرده، و «اوزبیو» که تیمش پرتغال برای اولین بار به جام‌جهانی راه یافته بود با زدن ۹ گل تبدیل به آقای گل مسابقات شد.
دهه ۱۹۷۰
مراحل انتخابی جام‌جهانی ۱۹۷۰ همزمان با جنگ فوتبال بین هندوراس و السالوادور بود. بازی‌ها در مکزیک برگزار می‌شد. جدال مرحله گروهی بین انگلیس و برزیل هنوز هم به خاطر سیو ضربه سر «پله» توسط دروازه‌بان انگلیس «گوردون بنکس» از فاصله پنج و نیم متری در یادها مانده است. از دیگر اتفاقات ماندگار این تورنمنت می‌توان به بازی بین ایتالیا و آلمان غربی در مرحله نیمه‌نهایی اشاره کرد که در آن ۵ گل در وقت اضافه به ثمر رسید و «فرانتس بکن‌باوئر» با دست شکسته بازی می‌کرد زیرا آلمان تمام تعویض‌های مجاز خود را انجام داده بود. ایتالیا در نهایت با نتیجه ۴-۳ پیروز شد اما در فینال با نتیجه ۴-۱ از برزیل باخت، و برزیل تنها کشوری شد که سه بار قهرمان جهان می‌شود و جام «ژول ریمه» را برای شاهکاری که انجام داده بود برای همیشه از آن خود کرد.
جام جدیدی برای دوره ۱۹۷۴ به میزبانی آلمان غربی ساخته شد. آلمان شرقی، هائیتی، استرالیا و زئیر برای اولین بار به تورنمنت راه یافتند. این مسابقات همچنین دارای فرمت جدیدی بود که در آن دو تیم برتر از هر یک از چهار گروه قبلی مجدداً به دو گروه چهار تیمی تقسیم شدند و برنده هر گروه در فینال با یکدیگر بازی کردند. آلمان غربی با شکست ۲-۱ هلند در فینال قهرمان شد، اما سیستم انقلابی «توتال فوتبال» هلندی‌ها توجه جهانیان را به خود جلب کرد. لهستان که بسیار خوب بازی می‌کرد، پس از شکست ۱–۰ برزیل (و پیش‌تر پس از شکست ۳–۲ آرژانتین و حذف ایتالیا با نتیجه ۲–۱ در بازی اولیه گروهی) سوم شد و به سختی با نتیجه ۱-۰ زیر باران وحشتناک در نیمه نهایی مغلوب آلمان غربی شد.
جام جهانی ۱۹۷۸ بسیار بحث‌برانگیز بود چراکه دو سال قبلش در کشور میزبان یعنی آرژانتین کودتای نظامی رخ داده بود. ادعاهایی مبنی بر اینکه «یوهان کرویف» ستاره هلندی به دلیل اعتقادات سیاسی از شرکت در آن تورنمنت امتناع کرده، ۳۰ سال بعد توسط خودش رد شد. این سخت‌ترین جام‌جهانی از نظر مرحله انتخابی بود. غیر از میزبان و قهرمان قبلی که به طور خودکار صلاحیت حضور پیدا می‌کردند، ۹۵ کشور باید برای ۱۴ جایگاه باقی مانده در تونمنت با هم رقابت می‌کردند. ایران و تونس برای اولین بار در جام‌جهانی شرکت کردند. تونس در اولین بازی خود مقابل مکزیک با نتیجه ۳-۱ پیروز شد و اولین تیم آفریقایی شد که در یک بازی جام‌جهانی پیروز می‌شود. در داخل زمین هم جنجال‌هایی وجود داشت. در دور دوم، آرژانتین باید چند ساعت پس از بازی برزیل با لهستان به مصاف پرو می‌رفت. برزیل بازی خود را ۳-۱ برد، بنابراین آرژانتین می‌دانست که برای صعود به فینال باید با ۴ گل پرو را شکست دهد. پرو در نیمه اول با نتیجه ۲-۰ عقب بود، اما در نیمه دوم به سادگی فروپاشید و آرژانتین در نهایت ۶-۰ پیروز شد. شایعات حاکی از آن بود که پرو ممکن است با گرفتن رشوه به آرژانتین اجازه داده باشد تا این مسابقه را با اختلاف زیادی برنده شود. آرژانتین در فینال ۳-۱ پیروز شد و هلندی‌ها برای دومین بار متوالی نایب قهرمان شدند.
اواخر قرن بیستم
دهه ۱۹۸۰
تعداد تیم‌های حاضر در جام‌جهانی ۱۹۸۲ به میزبانی اسپانیا برای اولین بار بعد از سال ۱۹۳۴ بیشتر شد و در این تورنمنت ۲۴ تیم شرکت کردند. تیم‌ها به شش گروه چهار تیمی تقسیم شدند و دو تیم برتر هر گروه به دور دوم صعود کردند و در آنجا به چهار گروه سه تیمی تقسیم شدند. برندگان هر گروه به مرحله نیمه نهایی راه یافتند. کامرون، الجزایر، هندوراس، نیوزلند و کویت برای اولین بار به تورنمنت رسیدند. بازی گروهی کویت و فرانسه آبستن حادثه مضحکی بود. در حالی که فرانسوی‌ها ۳-۱ پیش بودند، تیم کویت پس از شنیدن صدای سوت از سکوها که فکر می‌کردند از سوی داور نواخته شده، بازی را متوقف کرد و مدافع فرانسوی «ماکسیم بوسیس» گلزنی کرد. تیم کویت شدیداً به داور اعتراض می‌کرد و در همین حال، شیخ فهید الاحمد الصباح، رئیس اتحادیه فوتبال کویت، با عجله وارد زمین شد و نکته‌ای را به داور گوشزد کرد و داور گل را مردود اعلام کرد. بوسیس چند دقیقه بعد یک گل دیگر به ثمر رساند و فرانسه ۴-۱ پیروز این نبرد شد.
همچنین در طول مرحله گروهی، مجارستان با نتیجه ۱۰–۱ السالوادور را شکست داد، و تا به امروز هیچ تیم دیگری نتوانسته در یک بازی جام‌جهانی ۱۰ گل به ثمر برساند. ایتالیا قهرمان شد و کاپیتان ایتالیا «دینو زوف» تبدیل به مسن‌ترین بازیکن قهرمان تاریخ جام‌جهانی شد. «پائولو روسی» مهاجم ایتالیایی نیز با زدن ۶ گل از جمله هت‌تریک کلاسیک مقابل برزیل، عنوان آقای گل این تورنمنت را از آن خود کرد.
به دلیل انصراف کلمبیا از میزبانی مسابقات، مکزیک اولین کشوری شد که با میزبانی جام‌جهانی ۱۹۸۶ دو بار جام‌جهانی را در کشورش برگزار می‌کرد. فرمت مسابقات دوباره تغییر کرد و دور دوم گروهی با رقابت حذفی پیش از یک‌چهارم نهایی جایگزین شد. همچنین مقرر شد دو دیدار پایانی در تمامی گروه‌ها به طور همزمان آغاز شود تا از عدالت کامل اطمینان حاصل شود. کانادا، دانمارک و عراق اولین جام‌جهانی خود را تجربه کردند. «خوسه باتیستا» از اروگوئه رکورد زودترین اخراج در جام‌جهانی را پس از گذشت تنها ۵۶ ثانیه از بازی با اسکاتلند به نام خود ثبت کرد. بازی یک‌چهارم نهایی بین انگلیس و آرژانتین به خاطر ۲ گل قابل توجه دیگو مارادونا به یادگار مانده است؛ اولی، گل جنجالی با دست که به گل «دست‌خدا» معروف شد و دومی که به عنوان گل قرن از آن نام برده می‌شود. در فینال، آرژانتین با درخشش دیگو مارادونا آلمان غربی را ۳–۲ شکست داد و قهرمان شد.
دهه ۱۹۹۰
جام‌جهانی ۱۹۹۰ در ایتالیا برگزار شد. کامرون که در دومین جام‌جهانی خود شرکت می‌کرد، پس از شکست آرژانتین در بازی افتتاحیه، به مرحله یک‌چهارم نهایی راه یافت. هیچ کشور آفریقایی تا آن زمان به مرحله یک‌چهارم نهایی نرسیده بود. مکزیک نتوانست در مسابقات انتخابی جام‌جهانی ۱۹۹۰ شرکت کند؛ به دلیل محرومیت دو ساله به علت تقلب در سن بازیکنان در مسابقات قهرمانی جوانان، حادثه‌ای که به نام Los Cachirules (کشیرول) شناخته می‌شود. ایالات متحده برای اولین بار بعد از سال ۱۹۵۰ جواز حضور در جام‌جهانی را کسب کرد.
اتفاقی ناخوشایند مرحله انتخابی آمریکای جنوبی را مخدوش کرد؛ در حین بازی بین برزیل و شیلی، یک فشفشه نزدیک دروازه‌بان شیلی «روبرتو روخاس» فرود آمد و او همان لحظه با بریدن صورت خود با تیغی که در دستکشش پنهان کرده بود تظاهر به مصدومیت کرد. تیم او از ادامه بازی خودداری کرد (در حالیکه یک گل عقب بودند). این توطئه کشف و منجر به محرومیت ۱۲ ساله روخاس و محرومیت شیلی از جام‌جهانی ۱۹۹۴ شد.
آلمان غربی پس از نایب قهرمانی در دو تورنمنت قبلی، در فینال آرژانتین را با نتیجه ۱–۰ شکست داد و سومین عنوان خود را ثبت کرد. جمهوری ایرلند نیز که برای اولین بار به تورنمنت راه یافته بود بدون کسب پیروزی به مرحله یک‌چهارم نهایی رسید (چهار تساوی، با پیروزی در ضربات پنالتی مقابل رومانی در دور دوم). این بیشترین مسافتی است که یک تیم تا به حال بدون پیروزی در جام‌جهانی طی کرده است.
جام‌جهانی ۱۹۹۴ که در ایالات متحده برگزار شد، اولین جام‌جهانی شد که ضربات پنالتی در فینال باعث مشخص شدن قهرمان شد و برزیل با شکست ایتالیا قهرمان شد. یوگسلاوی به دلیل تحریم‌های سازمان ملل در رابطه با جنگ در بوسنی و هرزگوین محروم شد. کلمبیا با نتیجه غیرمنتظره ۵-۰ آرژانتین را شکست داد و به تورنمنت راه پیدا کرد. ژاپن پس از تساوی با عراق در آخرین دیدار مرحله انتخابی که هواداران از آن به عنوان «عذاب دوحه» یاد می‌کنند، جواز حضور در جام‌جهانی را از دست داد، و در عوض کره جنوبی به تورنمنت راه یافت.
روسیه (به جای اتحاد جماهیر شوروی که در سالهای ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ از هم پاشیده بود) اولین رقابت خود در جام‌جهانی را به عنوان یک کشور جدید انجام داد. یونان، نیجریه و عربستان سعودی هم اولین حضور خود را جشن گرفتند. دیگو مارادونا به دلیل مثبت بودن تست کوکائین در اواسط مسابقات محروم شد. آرژانتین بدون او در مرحله یک‌هشتم نهایی توسط رومانی حذف شد.
علیرغم عدم محبوبیت نسبی فوتبال در کشور میزبان، این تورنمنت از نظر مالی موفق‌ترین تورنمنت در تاریخ جام‌جهانی شده بود. رکورد تورنمنت با حضور کلی ۳,۵۸۷,۵۳۸ و میانگین ۶۸,۹۹۱ نفر در هر مسابقه شکست و تا سال ۲۰۱۸ شکست‌ناپذیر باقی ماند. مجموع حضور نزدیک به ۳.۶ میلیون نفر در این تورنمنت هنوز هم بزرگترین حضور تماشاچیان در تاریخ است.
«اولگ سالنکو» از روسیه به اولین بازیکنی تبدیل شد که در یک بازی جام‌جهانی (در پیروزی ۶-۱ کشورش در مرحله گروهی مقابل کامرون) ۵ گل به ثمر می‌رساند. در همان مسابقه «رُژه میلا» ۴۲ ساله تک گل کامرون را به ثمر رساند و مسن‌ترین گلزن تاریخ جام‌جهانی شد. «هریستو استویچکوف» کفش طلا را به عنوان بهترین گلزن این مسابقات با «اولگ سالنکو» (۶ گل) به اشتراک گذاشت و همچنین جایزه توپ برنز را به دست آورد. او بلغارستان را در مرحله یک‌چهارم نهایی به پیروزی شوکه‌کننده ۲-۱ بر آلمان مدافع عنوان قهرمانی رساند، و بعد با نتیجه ۲-۱ به ایتالیا باخت و با شکست ۴-۰ در پلی‌آف مقام سوم را به سوئد واگذار کرد.
جام‌جهانی ۱۹۹۸ در فرانسه برگزار شد و فرمت گسترده‌تری با حضور ۳۲ تیم داشت. ایران در مرحله انتخابی مالدیو را با بیشترین اختلاف گل در تاریخ جام‌جهانی با نتیجه ۱۷ بر ۰ شکست داد. در بازی دوم مرحله گروهی بین فرانسه و پاراگوئه شاهد اولین گل طلایی تاریخ جام‌جهانی بودیم، و «لوران بلان» گلزنی کرد تا میزبان با نتیجه ۱-۰ پیروز شود. فرانسه میزبان با شکست ۳-۰ برزیل در فینال، قهرمان مسابقات شد، و رونالدوی برزیلی با مشکلات سلامتی دست به گریبان بود و به همین دلیل تاثیری در بازی نداشت. تیم تازه‌کار کرواسی در جایگاه تحسین‌برانگیز سوم قرار گرفت.
قرن بیست‌ویکم
دهه ۲۰۰۰
جام‌جهانی ۲۰۰۲ اولین جام‌جهانی بود که در آسیا و با میزبانی مشترک کره جنوبی و ژاپن برگزار شد. «سلیمان مامام» از توگو با ۱۳ سال و ۳۱۰ روز سن تبدیل به جوان‌ترین بازیکن تاریخ جام‌جهانی شد که به میدان مسابقات انتخابی تورنمنت وارد شده است. استرالیا در مسابقه مقدماتی ساموآی آمریکایی را با نتیجه ۳۱–۰ شکست داد؛ یک رکورد جدید برای اختلاف گل و بالاترین تعداد گل در تاریخ. این تورنمنت برای تیم‌هایی که تقریباً متوسط در نظر گرفته می‌شدند، بسیار موفقیت‌آمیز بود و کره جنوبی، سنگال و ایالات متحده همگی به جمع هشت تیم پایانی رسیدند. برزیل در فینال ۲-۰ آلمان را شکست داد و پنجمین عنوان قهرمانی خود را ثبت کرد. «هاکان شوکور» ترک با زدن سریع‌ترین گل تمام ادوار جام‌جهانی مقابل کره جنوبی در ثانیه ۱۱ تاریخ‌ساز شد.
جام‌جهانی ۲۰۰۶ در آلمان برگزار شد. این اولین جام‌جهانی شد که برنده قبلی هم باید برای گرفتن جواز حضور در تورنمنت مبارزه می‌کرد، اما میزبان همچنان به طور خودکار مجوز حضور را به‌دست می‌آورد. چهار تیم آفریقایی نیز برای اولین بار به تورنمنت راه پیدا کردند: توگو، ساحل عاج، آنگولا و غنا که به طرز چشمگیری به جمع ۱۶ تیم نهایی راه یافت. آلمان با عملکرد قدرتمندی که از خود نشان داد به نیمه‌نهایی رسید. فینال بین ایتالیا و فرانسه برگزار شد و «زین‌الدین زیدان» در ده دقیقه آخر وقت اضافه با زدن ضربه سر به سینه مدافع میانی ایتالیا «مارکو ماتراتزی» از بازی اخراج شد. ایتالیا در ضربات پنالتی با نتیجه ۵-۳ فرانسه را شکست داد و جام را بالای سر برد.
دهه ۲۰۱۰
جام‌جهانی ۲۰۱۰ در آفریقای جنوبی برگزار شد. این اولین جامی بود که در خاک آفریقا میزبانی شد، و اسپانیا جام قهرمانی را بالای سرش برد. این تورنمنت به دلیل بازی‌های بسیار دفاعی، بحث و جدل‌های پیرامون فناوری خط دروازه و معرفی ووووزلا مورد توجه قرار گرفت. اسپانیایی‌ها علیرغم زدن تنها ۸ گل در هفت بازی و باخت در اولین بازی مقابل سوییس، جام را به دست آوردند. در فینال رکورد تعداد کارت‌های زرد شکسته شد و تیم ده نفره هلند با بازی خشونت‌آمیزی که داشت در دقیقه ۱۱۶ وقت اضافه با گل «آندرس اینیستا» با نتیجه ۱-۰ شکست خورد.
در جام‌جهانی ۲۰۱۴ برزیل برای دومین بار میزبان بود. آلمان در فینال آرژانتین را با نتیجه ۱-۰ شکست داد تا پس از ۲۴ سال قهرمان شود. برزیل در نیمه‌نهایی در دیداری تاریخی با نتیجه ۷-۱ از آلمان شکست خورد و مقام سوم را هم به هلند واگذار کرد. به دلیل دمای نسبتاً بالای محیط در برزیل، «توقف بازی برای خنک شدن» یا «کولینگ بریک» برای اولین بار در طول این بازی‌ها معرفی شد. همچنین در این جام‌جهانی از اولین سنسورهای تعیین عبور توپ از خط دروازه استفاده شد تا مشخص شود که آیا توپ در موقعیت‌های مشکوک از خط دروازه عبور کرده یا خیر.
جام‌جهانی ۲۰۱۸ در روسیه برگزار شد. این اولین جامی بود که در شرق اروپا برگزار می‌شد. فرانسه در فینال با نتیجه ۴-۲ کرواسی را شکست داد و برای دومین مرتبه قهرمان شد که اولین قهرمانی خروس‌ها بیرون خاک کشورشان بود. بلژیک هم با شکست انگلیس به مقام سوم رسید. همچنین این اولین جام‌جهانی بود که در آن از سیستم کمک داور ویدیویی (VAR) استفاده شد.
دهه ۲۰۲۰
جام‌جهانی ۲۰۲۲ به میزبانی قطر اولین تورنمنتی است که در تابستان برگزار نمی‌شود. این تورنمنت از ۲۱ نوامبر شروع و تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت. ضمن این که قطر اولین میزبان خاورمیانه‌ای جام‌جهانی خواهد بود.
