جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه و حضور ایران در آن رقابت‌ها یکی از پربحث‌ترین و دراماتیک‌ترین تجربیات حضور تیم ملی در یک جام جهانی است. از مسیر صعود تیم ملی به این رقابت‌ها که با مایلی‌کهن، ویراو ایویچ سپری شد و در نهایت به پیروزی تاریخی ایران مقابل آمریکا با هدایت جلال طالبی رسید.

این دوره از جام جهانی برای فوتبال ایران پر از اتفاقات عجیب بود. ویرا، مربی برزیلی ایران را به جام جهانی برد اما از کار برکنار شد. سپس تومیسلاو ایویچ، مربی نامدار کروات سکان هدایت تیم ملی را بر عهده گرفت و بعد از یک باخت بحث برانگیز مقابل رم از کار برکنار شد. بلافاصله جلال طالبی ناگهان سرمربی ایران شد و بعدها شایعات زیادی مبنی بر «نامردی بازیکنان» و «جلسات شبانه» به بیرون درز کرد. هر چه از این دوره گفته شود، نمی‌تواند پایان دهنده شایعات باشد اما واقعا چه اتفاقی در ایتالیا رخ داد که ایویچ، مربی نامدار از کار برکنار شد؟

پس از صعود تیم ملی ایران به جام جهانی ۹۸ فرانسه، فدراسیون فوتبال ایران در اقدامی تامل برانگیز تصمیم به برکناری ویرای برزیلی گرفت. گزینه بعدی هدایت تیم ملی، تومیسلاو ایویچ کروات بود؛ مردی نام آشنا که در تیم‌های بزرگی چون آژاکس، اندرلخت، پورتو، پاری‌سن‌ژرمن و اتلتیکو مادرید مربیگری کرده بود.

ایویچ تیم ملی را در ۹ دیدار دوستانه هدایت کرد و بعد از شکست برابر رم از سوی محسن صفایی فراهانی (رئیس وقت فدراسیون فوتبال) از سمت خود برکنار شد و جایش را به جلال طالبی داد. این تغییر که تنها یک ماه مانده به شروع بازی‌های جام جهانی صورت گرفت تعجب همگان را برانگیخت، به شکلی که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های بین المللی داشت چون منطقی به نظر نمی‌رسید. با این حال جلال طالبی که که در سال ۱۹۹۷ هدایت تیم ملی المپیک اندونزی را بر عهده داشت و از یک ماه قبل از این ماجرا، از ۱۳ اردیبهشت ۱۳۷۷ به سمت مشاور فنی تیم‌های ملی ایران منصوب شده بود، رسما سرمربی تیم ملی ایران شد.

در فاصله بین اخراج ایویچ و انتخاب طالبی، تیم ملی ایران دو دیدار دوستانه با آ.اس رم و اینترمیلان برگزار کرد که جلوی رم با نتیجه سنگین ۷ بر یک شکست خورد اما اینتر با حضور ستاره‌های خود مانند خاویر زانتی و آلوارو رکوبا تن به شکست ۴ بر یک مقابل ایران داد ولی دیگر ایویچ سرمربی ایران نبود.

مجله «فور فور تو» سال ۹۹ صد مربی برتر تاریخ فوتبال را اعلام  کرد که در جایگاه شصتم برترین مربیان تاریخ دنیای فوتبال یک نام آشنا برای ایرانی‌ها قرار داشت؛ تومیسلاو ایویچ.

 تومیسلاو ایویچ که بود؟

تومیسلاو ایویچ در کارنامه خود هدایت تیم های بزرگی نظیر آژاکس (قهرمانی در لیگ هلند)، اندرلخت (قهرمانی در لیگ بلژیک)، گالاتاسارای، دینامو زاگرب، پاناتینایکوس، پورتو (قهرمانی در لیگ، جام حذفی، سوپر کاپ اروپا و جام بین قاره‌ای‌)، پاری‌سن‌ژرمن، اتلتیکو مادرید (قهرمانی در جام حذفی)، المپیک مارسی (قهرمانی در لیگ فرانسه )، بنفیکا، موناکو، فنرباغچه و تیم‌های ملی یوگسلاوی، کرواسی و امارات (نایب قهرمانی در جام ملت‌های ۱۹۹۶) را دارد و با این عقبه درخشان در راه جام جهانی سکان هدایت تیم ملی ایران را بر عهده گرفت.

عملکرد ایویچ در تیم ملی

ایویچ در همان روزهای نخست کار با ملی پوشان، مهمترین نقطه ضعف تیم ملی را که خط دفاعی آن بود، شناسایی کرد و برای رفع این مشکل با اضافه کردن نادر محمدخانی و جواد زرینچه به تیم ملی و برگزاری یک اردوی بدنسازی فشرده در بروجرد قدم‌های بلندی در رفع این مشکل برداشت. بازیکنان آن دوره هنوز هم از اردوی بروجرد به عنوان بهترین و البته سخت‌ترین اردوی بدنسازی فوتبال ایران یاد می‌کنند. البته سخت‌گیری‌های مرد کروات از همان اولین روزهای حضورش در تهران آغاز شد. ایویچ بعد از تورنمنت هنگ کنگ که اولین تجربه همراهی‌اش با تیم ملی بود، ملی پوشان را از تمرین در زمین چمن منع کرد. او در همان تورنمنت که ایران به نیجریه باخت و برابر شیلی در ضربات پنالتی با درخشش عابدزاده پیروز شد، اعلام کرد که مشکل بازیکنان ایرانی این است که از هم دور می‌شوند و باید در فضای نزدیک به هم تمرین کنند. او هر روز صبح و بعدازظهر تیم ملی را در سالن سرپوشیده مجموعه انقلاب تهران تمرین می‌داد؛ تمریناتی که از سوی منتقدان درک نمی‌شد ولی همان کارشناسان منتقد در آینده اعتراف کردند که تیم ملی نمایش‌های خوب خود را مدیون همین تمرین‌ها بود.

تیم ملی بعد از این اردو راهی فرانسه شد و با تیم‌های باشگاهی گنگان، نانت و مون‌پلیه بازی کرد که در دو بازی شکست خورد و نانت را برد. بعد در تبریز برابر کویت به تساوی ۱-۱ دست یافت، در جام ال‌جی از مجارستان ۲-۰ شکست خورد و با پیروزی ۱ بر صفر برابر جامائیکا راهی اردوی ایتالیا شد.

شکست سنگین مقابل رم و برکناری ایویچ

۲۹ اردیبهشت، تیم ملی در پایتخت ایتالیا به مصاف تیم آ.اس رم رفت. رم با ستارگانی نظیر کیمنتی، دی فرانچسکو، دامیانو تومازی، ایوان الگرا، پائولو سرجیو، دلوکیو و البته فرانچسکو توتی برابر تیم ملی ایران صف‌آرایی کرد و با نتیجه ۷ بر یک تیم ملی ایران را شکست داد. تک گل ایران را در این مسابقه علی دایی به ثمر رساند.

این شکست، شوکه کننده بود. بلافاصله بعد از این بازی خبر شوکه‌کننده‌تری روی خروجی مطبوعات قرار گرفت با این مضمون که جلال طالبی جانشین ایویچ شد.

محسن صفایی فراهانی، رئیس فدراسیون فوتبال ایران، در اقدامی عجیب با این توجیه که ایویچ مربی‌ای بود که در کوتاه مدت موفقیتی کسب نمی‌کرد و بیان این مساله که مربی تیم ملی در جام جهانی باید ایرانی باشد تا شناخت بهتری از روحیات و اخلاقیات بازیکنان داشته باشد، ضمن عذرخواهی از مردم ایران، جلال طالبی را جایگزین ایویچ کرد.

حالا تیم ملی با هدایت طالبی باید در برابر اینتر قرار می‌گرفت. اینجا بود که پیروزی ۴-۱ برابر تیم اینتر عجیب‌تر از قبل به نظر می‌رسید. تیم ملی با یک بازی منسجم با دو گل علی دایی، یک گل از مهدوی کیا و یک گل در دقیقه ۹۰ از کریم باقری، در برابر تک گل آلوارو رکوبا، اینتر قدرتمند را شکست داد.

حضور کم عیب و نقص در کارهای دفاعی و نیمه دوم توفانی که بازی یک هیچ باخته را به پیروزی ۴-۱ تبدیل کرد، توجه همگان را به دو ایرادی که به تیم ایویچ نسبت داده می‌شد جلب کرد. تیمی که از رم هفت گل دریافت کرد چطور برابر اینتر آن هم در فاصله چهار روز تنها یک گل دریافت می‌کند؟ و ضعف بدنی بازیکنان تیم ملی در دیدار برابر رم چطور در برابر اینتر کاملا از بین رفت؟

کودتا علیه ایویچ؟

شرایط عادی به نظر نمی‌رسید. ایویچ که بعد از برکناری هنوز در شهر رم حضور داشت فردای مسابقه با رم مصاحبه‌ای با شبکه بی.بی.سی و چند روز بعد با روزنامه فرانسوی اکیپ انجام داد و رسما اعلام کرد که "بازیکنان تیم ملی در یک برنامه هماهنگ شده در برابر رم کم‌کاری کردند تا جلال طالبی که با هدف هدایت تیم ملی به سمت مدیریت تیم های ملی منصوب شده بود، جایگزین او شود."

شایعه کودتا علیه ایویچ همین جا قوت گرفت، به خصوص که بعد از پایان جام جهانی هم چند بازیکن مثل افشین پیروانی علیه جلال طالبی مصاحبه کردند. پیش از این وقتی تیم ملی در اردوی بروجرد بود، منصور امیرآصفی و حسن امین‌بخش از منصب مدیر فنی و سرپرست تیم ملی کنار گذاشته شدند و جای خود را به جلال طالبی و ناصر نوآموز دادند. در همین زمان ایویچ به بیژن ذوالفقارنسب، همکار ایرانی و قابل اعتماد خود گفته بود که "به نظر می‌رسد قرار نیست در جام جهانی روی نیمکت شما باشم."

با این همه تیم ملی با ایویچ خداحافظی تلخی داشت و ۲۵ روز قبل از جام جهانی به جلال طالبی سپرده شد. اولین تقابل ایویچ و جلال طالبی اما زمستان سال قبلش در تهران شکل گرفته بود؛ آقا جلال که آن زمان سرمربی بهمن بود، در گفت‌وگویی جنجالی مدعی شد که "ایویچ سرمربی موفقی نیست و در هر تیمی بوده سال اول یا نهایتا دوم اخراج شده و تیم‌های بزرگ دنیا را در رتبه اول تحویل گرفته، سال بعد آنها را در لیگ خودشان دوم یا سوم کرده و بعد از رفتنش دوباره همان تیم‌ها اول یا دوم شده‌اند، آن وقت مردم ما که کارنامه ایویچ را نمی‌دانند تصور می‌کنند او در هر تیمی بوده، موفق شده است."

این مصاحبه را برای ایویچ ترجمه کرده بودند و درست به همین دلیل، او در اردوی ایتالیا اجازه نمی‌داد آقا جلال به شاگردانش نزدیک شود و چند بار تمرین نوبت صبح تیم ملی را تنها به این دلیل که طالبی گرمکن پوشیده بود و قصد داشت در تمرین حاضر باشد، لغو کرد.

طالبی چطور سرمربی ایران شد

قرار بود طالبی در جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا دستیار بورا میلوتینوویچ روی نیمکت آمریکا باشد، وقتی با پیشنهاد بورا روبرو شد، از ایران استعلام گرفت اما جواب استعلام ۲۵ روز دیر رسید و طالبی از کادر بورا بیرون ماند. بعد از این ماجرا، طالبی با حمایت محسن صفایی فراهانی و با این استدلال که آمریکا را خوب می‌شناسد، سرمربی تیم ملی شد. گفته می‌شود که چند ملی‌پوش هم در این راه از آقا جلال حمایت کردند. صفایی فراهانی اعتقاد داشت که بازی با آمریکا تنها امید ما برای موفقیت است و کسی بهتر از جلال طالبی نیست که ساکن آمریکا بوده و به خاطر رفاقت با بورا، زیر و بم فوتبال آنها را می شناسد.

شاهدان ماجرا چه می‌گویند؟

ایویچ همان روز برکناری در گفت‌وگو با BBC می‌گوید: «پیش از بازی ایران و رم متوجه شدم که بازیکنان به حرف‌های در گوشی می‌پرداختند و رفتار بیژن ذوالفقارنسب نیز به گونه‌ای محسوس تغییر یافته بود به طوری که احساس کردم این آخرین روز برای من است. این مساله در طول بازی اتفاق افتاد و بازیکنان واقعا کم‌فروشی کردند. من در بازی با رم از کار برکنار نشدم بلکه فدراسیون زمینه برکناری مرا در اردوی بروجرد با انتصاب ناصر نوآموز به عنوان مدیر تیم ملی و جلال طالبی به عنوان مشاور این تیم فراهم کرد. با این اقدام آنان متوجه شدم که می‌خواهند مرا کنار بگذارند. من در بروجرد با تیم ملی خداحافظی کردم نه در رم.»

بیژن ذوالفقارنسب، دستیار ایویچ و طالبی درباره شایعه برگزاری جلسات مخفیانه در اردوی ایران و شکست سنگین مقابل رم می‌گوید: «ایشان (ایویچ) گفت سرمربی آمریکا قرار است به ورزشگاه بیاید و بازی را تماشا کند. ایویچ از حضور سرمربی تیم ملی آلمان هم صحبت کرد و البته حضور کمک مربی تیم ملی یوگسلاوی. او گفت نمی‌توانیم ترکیب اصلی‌مان را رو کنیم. هیچ بحث و سخنی هم میان بازیکنان نبود. ۱۲ تا ۱۴ بازیکن تیم ملی هم به نوعی بازی می‌کردند که تیم‌های اروپایی جذبشان کنند. کودکانه است که بگوییم بازیکنان کوتاهی کردند تا بازی را ببازیم یا اینکه آنها خواستند ایویچ اخراج شود. آن روز یک اتفاق نادر در تیم ملی رخ داد؛ اتفاقی که با اشتباه ایویچ رخ داد.»

​جلال طالبی، مدیر فنی و در ادامه سرمربی تیم ملی ایران درباره درگیری خود با ایویچ می‌گوید: «بارها گفتم که برای هر تیمی در دنیا، روز بد وجود دارد. مساله توانایی و دانش مربی نیست. البته به نظر من ایویچ ترکیب را خوب نچیده بود. زرینچه را دفاع آزاد، منصوریان را مهاجم و ... گذاشته بود. از طرفی ایویچ سه روز مانده به بازی با رم، فشار تمرینات را از ۹۰ درصد به ۵۰ درصد کاهش داد ولی تغذیه بازیکنان تغییری نکرد و همان کالری را به بازیکنان می‌دادند. دو جلسه تمرین به یک جلسه تمرین تبدیل شد. بچه‌ها مقداری سنگین بودند. البته این برداشت من است. رمی‌ها از هر جا زدند، وارد دروازه ایران شد. بچه‌ها کاملا به هم ریخته بودند.

بعد از بازی به خاطر هفت گلی که دریافت کرده بودیم، تا سه صبح بیدار بودیم. همه بازیکنان عصبی بودند. صفایی با من تماس گرفت و گفت "تصمیم به قطع همکاری با ایویچ گرفتیم و او از این لحظه سرمربی نیست و به او گفتیم با سفارت ایران در ایتالیا تسویه حساب کند. با توجه به شناخت‌تان از تیم، شما مسئولیت تیم را برای جام جهانی دارید. قبول می‌کنید؟" به صفایی گفتم پنج دقیقه وقت بدهید تا فکر کنم. با خودم فکر کردم، من تمام عمرم را در فوتبال گذاشته‌ام. مربی و بازیکن تیم ملی بودم. دوره‌های مربیگری را رفته‌ام. اگر الان قبول نکنم، پس برای چه هستم؟ اگر قبول نکنم، از همین اول شکست خورده‌ام. هنوز پنج دقیقه نشده بود که صفایی مجددا زنگ زد و گفتم اگر شما حمایت می‌کنید، هدایت تیم ملی را قبول می‌کنم.»

نادر محمدخانی، مدافع تیم ملی ایران که از ایویچ به عنوان یکی از مربیان تاریخ فوتبال ایران یاد می‌کند، درباره بازی با رم می‌گوید «قرار بود در این بازی رم با نفرات اصلی‌اش بازی کند اما وقتی ارنج تیم خودمان را گفت متوجه شدیم که خیلی از نفرات حضور ندارند. جای بازیکنان را هم تغییر داده بود. نمی‌دانم در تفکراتش چه بود که چنین تصمیمی گرفت. شاید می‌خواست ببیند بازیکنان در شرایط حساس چه تصمیمی می‌گیرند.»

خداداد عزیزی اختلاف درونی تیم با ایویچ را رد می‌کند و معتقد است صفایی‌ فراهانی تحت فشار از بالا مجبور به برکناری ایویچ شده: «علی دایی قطعا در برکناری ایویچ دخیل نبوده چون علی با او خیلی ارتباطش خوب بود. ارتباط من هم با ایویچ خیلی خوب بود. کریم هم خیلی خوب بود اما معتقدم صفایی‌ فراهانی با میل خودش این تصمیم را نگرفت چون اگر می‌خواست یک ماه قبل از جام جهانی ایویچ را برکنار کند و به او ضربه بزند، اصلا ایویچ را به ایران نمی‌آورد.»

پاشازاده، یکی از بازیکنان تیم ملی در جام جهانی درباره شکست سنگین ایران مقابل رم می‌گوید: «در بازی مقابل رم که هفت گل دریافت کردیم، ایویچ از من و باقی بازیکنان در پست‌های خودمان استفاده نکرد.»

حمید استیلی، بازیکن تیم ملی ایران در جام جهانی ۹۸ درباره باخت مقابل رم و برکناری ایویچ می گوید: «ما در دوران بدنسازی بودیم و ایویچ هم تقریباً هفت بازیکن را در پست‌های مختلف گذاشت تا آن‌ها را امتحان کند و اصلاً بازی تدارکاتی هم برای همین است. در روز رفتن ایویچ واقعاً همه اشک می‌ریختند و ناراحت بودند. باور نمی‌کردیم که او در حال جدا شدن از ماست. خدا شاهد است که اصلاً هیچ صحبتی راجع به تبانی نبود. خود ما گریه می‌کردیم. البته یکسری بازیکنان ذخیره در آن روز از رفتن ایویچ خوشحال بودند و این موضوع همیشه صادق است که وقتی یک مربی از تیمی می‌رود بازیکنان ذخیره خوشحال می‌شوند و امیدوار به تغییر شرایط می‌شوند.»

محمد خاکپور، مدافع تیم ملی ایران نیز درباره باخت به رم و برکناری ایویچ می گوید: «علیه ایویچ کودتا نکردیم! ایویچ یک مربی دقیق و عاشق کارش بود. او تمام وقت خود را برای ارتباط با بازیکنان گذاشته بود و حتی تاریخ ایران را بهتر از بازیکنان می‌دانست. در هر صورت من شایعه کودتای بازیکنان علیه ایویچ را نمی‌پذیرم. در واقع بازی مقابل تیم رم، روز بد تیم ایران بود و دروازه‌بان نیز اشتباهات بسیاری داشت. در هر صورت با رفتن ایویچ فوتبال ما ضرر کرد چرا که اگر این مربی در جام جهانی بر روی نیمکت ایران بود، تیم ما به مرحله‌ دوم رقابت‌ها صعود می‌کرد.»

 تومسیلاو ایویچ بعد از برکناری از سوی تیم ملی فوتبال ایران در تیم‌های مختلفی مانند مارسی و الاتحاد عربستان کار کرد و در مقطعی هم جزو گزینه‌های فدراسیون فوتبال و پرسپولیس برای سمت مدیر فنی بود. این مربی نامدار در ۴ تیر ۱۳۹۰ و در ۷۷ سالگی در کرواسی درگذشت.

​