دنیای ورزش، دنیای رقابت است. اما گاهی مرز باریکی بین رقابت سالم و فریبکاری وجود دارد؛ جایی که دوپینگ به میدان می‌آید. کشف دوپینگ فقط به مهارت پزشکان و ناظران وابسته نیست، بلکه پشت آن آزمایشگاه‌هایی با تجهیزات و مواد شیمیایی بسیار پیشرفته قرار دارند. موادی که برندهایی مانند مرک، سیگما یا نوترون تولید می‌کنند و هر قطره‌شان می‌تواند سرنوشت یک قهرمان را تغییر دهد.
کلروفرم: حلالی که استروئیدها را رسوا می‌کند
کلروفرم (Chloroform) یک حلال قدرتمند است که در استخراج و جداسازی مولکول‌های چربی‌دوست مثل استروئیدهای آنابولیک از ادرار و خون کاربرد دارد. آزمایشگاه‌ها با استفاده از این ماده، قبل از ورود به دستگاه‌های کروماتوگرافی، استروئیدها را خالص‌سازی می‌کنند.
نمونه واقعی:
«بن جانسون» قهرمان دوی ۱۰۰ متر در المپیک ۱۹۸۸، به دلیل مصرف استانوزولول (یک استروئید آنابولیک) محروم شد. کشف این ماده از طریق حلال‌هایی مانند کلروفرم در مرحله آماده‌سازی نمونه صورت گرفت.
اتانول، متانول، تولوئن و استونیتریل: سلاح‌های مخفی در HPLC و GC/MS
برای شناسایی دقیق مواد ممنوعه، نمونه‌های خون یا ادرار باید با حلال‌هایی مثل اتانول، متانول، تولوئن، استونیتریل یا استون تجزیه و تحلیل شوند. این ترکیبات در روش‌های آنالیز پیچیده‌ای مثل HPLC (کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا) و GC/MS (کروماتوگرافی گازی/طیف‌سنجی جرمی) استفاده می‌شوند.
نمونه واقعی:
در سال ۲۰۰۶، دوچرخه‌سوار معروف آمریکایی «فلوید لندیس» پس از پیروزی در تور دو فرانس، به دلیل افزایش غیرطبیعی تستوسترون محروم شد. بررسی‌های GC/MS که با همین حلال‌ها انجام می‌گیرد، تخلف او را اثبات کردند.
اسید سولفوریک و نیتریک: ابزارهای جداسازی مولکولی
اسید سولفوریک و نیتریک به عنوان اکسیدکننده‌های قوی، در آماده‌سازی نمونه‌ها برای بررسی بقایای داروها و هورمون‌ها کاربرد دارند. این اسیدها با تخریب مولکول‌های مزاحم، مسیر را برای شناسایی دقیق مواد ممنوعه باز می‌کنند.
نمونه واقعی:
در سال ۲۰۱۲، «تایسون گی» قهرمان دوی سرعت آمریکا، پس از مصرف مکملی حاوی پروهورمون‌های ممنوعه محروم شد. آنالیز نمونه‌ها با کمک همین اسیدها صورت گرفت تا مولکول‌های موثر جدا شوند.
نیترات نقره و کاغذ pH: کمک‌یاران ساده ولی حیاتی
نیترات نقره در برخی واکنش‌های شیمیایی برای تشخیص وجود یون‌های خاص در مایعات بدن کاربرد دارد. کاغذ pH مرک هم ساده ولی دقیق است؛ برای بررسی تعادل اسیدی-بازی بدن یا کیفیت نمونه قبل از آنالیز اصلی استفاده می‌شود.
نمونه واقعی:
در برخی پرونده‌های مشکوک به مصرف داروی EPO (مثل پرونده‌های دوچرخه‌سواری حرفه‌ای)، عدم تعادل pH نمونه می‌تواند نشانه‌ای از دستکاری در ادرار یا مصرف دیورتیک باشد.
دی‌اتیل اتر و فنول: عصاره‌گیرهای باستانی اما هنوز قدرتمند
دی‌اتیل اتر (Diethyl Ether) و فنول (Phenol) از جمله حلال‌هایی هستند که در استخراج هورمون‌ها و داروهای خاص از بافت‌ها و مایعات بدن استفاده می‌شوند.
نمونه واقعی:
در بررسی‌های پرونده دارویی «ماریا شاراپووا»، که به دلیل مصرف ملدونیوم در سال ۲۰۱۶ محروم شد، از حلال‌های مشابه برای آماده‌سازی نمونه استفاده شد.
سرب استات، ترفتالیک اسید، بنزوئیک اسید: ردپاهای داروهای ترکیبی
مواد شیمیایی مانند سرب استات تری‌هیدرات یا ترفتالیک اسید برای ساخت یا تحلیل داروهای پیچیده کاربرد دارند. به عنوان مثال، بنزوئیک اسید در بررسی متابولیت‌های داروهای مخدر یا چربی‌سوز نقش دارد.
نمونه واقعی:
در پرونده‌ی برخی ورزشکاران MMA که به مصرف چربی‌سوزهای قاچاق چینی متهم شده بودند، بررسی متابولیت‌های آن‌ها با کمک ترکیباتی مثل بنزوئیک اسید صورت گرفت.
نیکوتین و مواد تقویتی: دشمنان خاموش ورزش حرفه‌ای
نیکوتین مرک، با آن‌که مستقیماً در لیست مواد ممنوعه نیست، ولی در برخی مکمل‌ها به صورت غیرمجاز استفاده می‌شود. مصرف نیکوتین در فرم خالص می‌تواند باعث افزایش تمرکز و کاهش اضطراب شود.
نمونه واقعی:
برخی ورزشکاران اسکی و دارت (مانند برخی موارد بررسی‌شده در WADA) به استفاده از نیکوتین اعتراف کرده‌اند، ولی به دلیل نبود تست قطعی، تاکنون مجازات خاصی برایشان تعیین نشده.
استونیتریل: قهرمان ناشناخته در HPLC
استونیتریل یک حلال قطبی است که در بسیاری از دستگاه‌های کروماتوگرافی مایع استفاده می‌شود. این ماده نقش حیاتی در جداسازی و شناسایی دقیق هورمون‌ها، استروئیدها و مکمل‌ها دارد.
نمونه واقعی:
در تشخیص مصرف هورمون رشد انسانی (hGH) توسط چندین وزنه‌بردار آسیایی، از استونیتریل در آنالیز نمونه‌ها استفاده شد.